SİYASAL NİTELİKTE PARA

​Siyasetin finansmanı ülkemizde gündeme gelmesi gecikmiş önemli konulardan birisidir. Bu konuda akademik ve kurumsal düzeydeki çalışmalar da ne yazık ki sınırlı düzeydedir. Eldeki bütün çalışmalar ve kaynaklar gözönüne alındığında siyasetin finansmanı konusunda kabaca üç durum ortaya çıkıyor: birincisi, siyasi partilerin finansmanı, ikincisi seçimlerin finansmanı ve kampanyalar, üçüncüsü ise “paranın gücü, gücün siyaseti” dediğimiz paranın siyasetle illegal ilişkisidir.

Siyasetin finansmanına ilişkin en sorunlu alan ise paranın siyasetle illegal ilişkisidir. Sadece seçim kampanyalarında değil, iki seçim arasında da paranın siyasete etkisi sürmekte ve parasal kaynaklara duyulan ihtiyaç kendini göstermektedir. Parasal kaynak, seçimlerde ekonomik gücü siyasal güce dönüştürdüğü gibi bu kaynağı elinde bulunduran kişi ya da grupların siyasette etki ve güç oluşturma çabalarının da önünü açmaktadır.

Hükümetler, belediyeler gibi karar alma ve uygulama yetkisine sahip olan iktidarlar, işe adam alma, ihale verme başta olmak üzere ellerindeki kamu gücüyle parasal olmayan kaynakları “siyasal nitelikte paraya” dönüştürebilmektedir.

Seçim kampanyalarında ileri teknolojilerin yaygın bir biçimde kullanılması özellikle televizyon kanalları, sosyal medya ve yazılı basının gücü nedeniyle bu gücü ellerinde bulunduran yapıların siyaset üzerindeki etkisi ve baskısı da bu gücün kolayca siyasal nitelikte bir araca dönüşmesini sağlamaktadır.

SİYASAL NİTELİKTE PARA

Siyasal nitelikte para tanımı karar alma yetkisinde olan iktidarların aldığı kararlarla “kamu gücünü paraya dönüştürme” etkisini ifade etmektedir.

Siyasi partiler iktidar olmak için yarışırlar. Dolayısıyla iktidar olan her siyasi parti “hükümet olma” yoluyla devleti yönetmeye başlar. Bir taraftan da iktidarlarını sürdürmek üzere bir yapı kurmayı zorunlu gören bu hükümetler, devleti ve belediyeleri rant dağıtan bir mekanizma olarak yapılandırma yoluna gider. Türkiye’deki siyasal sistemin yozlaşmasına da neden olan en önemli faktör devletin rant dağıtan bir mekanizma olarak yapılanmış olmasıdır. Burada kritik nokta yeniden seçilebilmeyi güvence altına alacak kadar kaynak aktarımını sağlayabilmektir.

Bu nedenle siyasi partiler ellerindeki bazı mekanizmaları bu amaçla kullanırlar. Nedir bu mekanizmalar?

Kamu bankaları yoluyla kredi sağlanması

Hükümetlerin etrafındaki yandaş iş adamlarına büyük miktarlarda, yeterli teminat alınmadan, sadece siyasilerin talimatlarıyla kolayca verilen ve çoğunlukla geri tahsil edilemeyen bu krediler birkaç cümlelik af kanunlarıyla üstleri kapatılmaktadır.

Transfer ödemeleri

Yeniden seçilebilmeyi güvence altına almak üzere ilk başvurulan yöntem mevcut transfer ödemelerini arttırırken diğer yandan yeni transfer ödemeleri icat etmektir. Transfer ödemeleri niteliği itibariyle karşılıksız harcamalardır. Bunların en karakteristik özelliği, karşılığında devlete mal ve hizmet ya da üretim faktörü verme zorunluluğunun olmamasıdır. Bu ödemeler kişilere, ailelere ve bazı gruplara yapılan, kazanç amacı bulunmayan ve karşılığı bulunmayan harcamalardır. Bu özelliği literatürde hediye kavramı ile açıklanmaya çalışılmıştır.

Teşvikler

80’li yıllarda ihracatı teşvik adıyla en popüler rant kollama aracı olmuştur. Her dönemin siyasi ruhuna uygun olarak bazen ülke içi yatırımları artırmak, bazen ihracatı destek adıyla Eximbank, Kalkınma Bankası, Ziraat Bankası gibi devlet kanallarıyla bolca teşvik dağıtılmaktadır.

Bütçe dışı fonlar

Harcamaları parlamento denetiminin dışına çıkarmak ve keyfi harcama yapmanın en önemli yolu olan bütçe dışı fonlar, bu özelliği nedeniyle hükümetler tarafından sıkça kullanılmaktadır. Son yıllarda sayısı hızla artan bu fonların 150’yi aştığı bilinmektedir. 2015 yılı 45 milyar TL olan bu fonlar iktidara yakın iş çevrelerine kaynak aktarmaktan, kamuoyu imajının güçlendirilmesine kadar pek çok alanda kullanılmışlardır.

Örtülü ödenek

Harcama alanları yasa gereği gizli tutulan ve hesabı verilmeyen örtülü ödenek, bütçede “gizli hizmet gideri” olarak geçmektedir. Başbakanının emrine her yıl genel bütçe başlangıç ödeneklerinin binde 5’i tutarında verilen harcama yetkisi, 2015’in mart ayında Cumhurbaşkanı’nın da kullanımına açılmıştır. Örtülü ödeneğin Cumhurbaşkanı ile başbakan arasında hangi oranda paylaşılacağında bir açıklık getirilmemiştir. AKP’nin iktidar dönemindeki 13 yıl boyunca kullanılan toplam örtülü ödenek harcaması 9.2 milyar TL’yi geçtiği hesaplanıyor.

İşe adam alma, partizanlık ve patronaj ilişkisi

Siyasal iktidarların öncelikli yöntemlerinden biridir. Partiye yakın isimlerin devletin üst kademelerine hızla danışman atanmalarından başlayarak oy deposu olarak görülen kesimlere bolca işe adam alma mekanizması ile kurulan patronaj ilişkisi yeniden seçilebilmeyi gerçekleştirecek en kısa yollardan biridir.

İmar planı değişiklikleri

Belediye başkanlarının öncelikli hedeflerinden biridir. Şehirlerin doğal gelişimi, ihtiyaçlar ve uzun vadeli planlamalar yok sayılarak her iktidar döneminde sil baştan yenilenen uygulamalardır. En basit tarifi ile; tarla vasıflı ucuz araziler yandaşlar tarafından satın aldırılır, buralardan yollar geçirilerek, altyapı planlamaları yapılarak, kat sayısı onlarca kat artırılarak imar planları yapılır. Yandaşların 1’e aldıkları tarlalar birkaç yıl içinde yüze, bine satılır hale getirilir.

Medya

Son yıllarda hızla gelişen medya seçim zamanlarında olduğu kadar normal zamanda da siyasi partileri desteklemek suretiyle siyasi iktidar ve bürokrasi üzerinde etkili olmaya çalışmakta, bu yolla sağladığı kayırmacılık ve rantlarla siyasi yozlaşmanın en önemli kanallarından biri olmaktadır.

SONSÖZ

Siyasal mücadelenin giderek daha pahalı hale geldiği günümüzde artık bütün unsurların anayasal bir düzenleyi şart koştuğu ortadadır. TBMM’nin gündeminde olan ve partilerin üzerinde belli bir uzlaşmayı sağladıkları konunun ivedilikle düzenlenmesi şarttır. Paranın siyasetle illlegal ilişkisinin önüne geçmek ve siyaseti şeffaflaştırmak, yeni anayasanın ruhunu da belirleyecek önemli bir göstergedir.